Ndjekësi i shtegut të njohjes

Ndjekësi në shtegun e njohjes është i lidhur për tre gjendje themelore:

1. Frika
2. Shpresa
3. Dashuria

Frika është degë prej diturisë
Shpresa është degë prej bindjes së sigurte
Dashuria është degë prej njohjes.

Dëshmia për frikën është ikja nga mëkati;
Dëshmia për shpresën është të kërkuarit e mëshirës;
Dëshmia për dashurinë është dhënia përparësi të dashurit mbi veten pra sakrifice.
Shëmbëllim për sa u përmend më lart janë qabja, xhamia dhe "haremi:"
Kush hyn në Haremin e vullnetit është i siguruar nga dëmi i krijesave; kush hyn në xhami është i siguruar për gjymtyrët e tij prej të gabuarit ndaj Allahut të madhëruar; kush hyn në Ka’be e ka ruajtur zemrën e tij nga të preokupuarit me diç tjetër veç të përmendurit të Allahut të Madhëruar.
Kur zgjohet njeriu në mëngjes le të shikojë në errësirën e natës dhe dritën e ditës dhe le të mësojë se kur shfaqet njëra, tjetra zhduket. I këtillë është rasti edhe me dritën e njohjes; kur ajo shfaqet, zhduket errësira e të gabuarit të gjymtyrëve të njerëzve (ajo që në errësirë nuk shquhej, në dritën e dijes dallohet në është e drejtë apo jo e kështu mundësohet rregullimi).
Nëse gjendja e njeriut është e atillë që ta bëjë të qetë dhe të gatshëm për vdekjen, ai i është mirënjohës Zotit të Lartësuar në përudhjen (udhëzimin) dhe ruajtjen që Ai i bëri nga mëkatet. Por nëse gjendja e tij është e tillë që nuk e dëshiron takimin me vdekjen, atëherë duhet të vendosë që me përkushtim madhor t’i hyjë rrugës për zgjidhje, duke ditur se nuk ka strehimore tjetër prej Allahut përveç se tek Ai; ashtu si nuk ka mënyrë të ardhjes deri tek Ai përveç se me Të.
Pastaj robi duhet të pendohet për veprat e tij të këqia të cilat i ka vepruar gjatë jetës mbështetur në zgjidhjen e tij të gabueshme; duhet të kërkojë ndihmë nga Zoti i Lartësuar në të pastruarit e jashtësisë së tij nga mëkatet dhe brendisë nga mangësitë; duhet ta këpusë nga zemra e tij brezin e harresës përhumbëse; ta nënshtrojë zjarrin e epsheve; të vazhdojë me ngulm në rrugën e drejtë sepse me të vërtetë dita është dëshmi e Ahiretit (përjetësisë), nata dëshmi e kësaj botë kurse gjumi shembull i vdekjes.
Njeriu përparon po aq sa vepron, kurse pendohet për atë që kalon.
Allahu i madhëruar thotë: “Atë ditë njeriu do të njihet me atë që çoi para dhe atë që la prapa.” (el-Kijameh, 13).